Hướng dẫn phụ huynh chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng

Hướng dẫn phụ huynh chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ là một tình trạng nghiêm trọng xảy ra khi cơ thể của trẻ không nhận được đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết để phát triển và tăng trưởng. Thiếu hụt này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tổng thể, sự phát triển và các hoạt động hàng ngày và sẽ gây ra nhiều bệnh lý liên quan. Là một phụ huynh, việc hiểu rõ về suy dinh dưỡng là vô cùng quan trọng để đảm bảo sự phát triển toàn diện cho con bạn.

Các dạng suy dinh dưỡng

Các chuyên gia phân loại suy dinh dưỡng ở trẻ em thành ba dạng chính:

1. Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân: Trẻ không đạt được cân nặng tiêu chuẩn so với tuổi và giới tính do thiếu dưỡng chất. Dạng này được xác định khi cân nặng của trẻ thấp hơn mức -2SD trên biểu đồ tăng trưởng của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
2. Suy dinh dưỡng thể thấp còi: Sự phát triển chậm kéo dài khiến trẻ không đạt được chiều cao tiêu chuẩn theo tuổi và giới tính (dưới -2SD trên biểu đồ tăng trưởng của WHO). Dạng này phản ánh sự chậm phát triển mãn tính, có thể bắt đầu từ giai đoạn bào thai.
3. Suy dinh dưỡng thể gầy còm: Cân nặng của trẻ thấp hơn rất nhiều so với tiêu chuẩn về chiều cao (dưới -2SD trên biểu đồ tăng trưởng của WHO), chỉ ra tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính.

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ em

Việc hiểu rõ các nguyên nhân gốc rễ của suy dinh dưỡng là rất quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị. Một số nguyên nhân chính bao gồm:

1. Mất cân bằng vi khuẩn đường ruột: Sự mất cân bằng của vi khuẩn đường ruột có thể dẫn đến suy giảm miễn dịch, tiêu hóa kém và khó hấp thu dưỡng chất.
2. Thiếu enzym tiêu hóa: Thiếu hụt enzym có thể cản trở quá trình phân giải thức ăn thành các dưỡng chất cần thiết.
3. Vấn đề về đường tiêu hóa: Các bệnh như viêm ruột hoặc loét dạ dày có thể làm giảm khả năng hấp thu dưỡng chất.
4. Sử dụng thuốc không đúng cách: Lạm dụng kháng sinh có thể tiêu diệt các vi khuẩn có lợi trong ruột.
5. Thiếu hụt dưỡng chất trong các giai đoạn tăng trưởng quan trọng:
   • Giai đoạn bào thai: Dinh dưỡng kém của mẹ trong thai kỳ.
   • Giai đoạn bú mẹ: Không đủ sữa mẹ hoặc cách pha sữa công thức không đúng.
   • Giai đoạn ăn dặm: Giới thiệu thực phẩm rắn không đúng cách.
   • Tuổi lớn hơn: Chế độ ăn kéo dài thiếu dưỡng chất quan trọng.

1. Chế độ ăn không đủ dinh dưỡng: Trẻ không ăn đủ lượng thực phẩm hoặc không đủ dưỡng chất để đáp ứng nhu cầu phát triển.
2. Thói quen kén ăn: Trẻ từ chối ăn đa dạng các loại thực phẩm.
3. Chế độ ăn kém hoặc chế biến thực phẩm không phù hợp: Các bữa ăn thiếu năng lượng và các dưỡng chất cần thiết.
4. Bệnh kéo dài: Các bệnh gây ảnh hưởng đến hấp thu dưỡng chất hoặc gây thất thoát dưỡng chất.
5. Cai sữa sớm hoặc chế độ ăn bổ sung không phù hợp: Giới thiệu thực phẩm rắn quá sớm hoặc quá muộn.

Biểu hiện của suy dinh dưỡng

Nhận biết sớm các dấu hiệu suy dinh dưỡng có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong kết quả sức khỏe của trẻ. Hãy chú ý đến các dấu hiệu sau:

• Dấu hiệu thể chất:
  • Tăng trưởng chậm hoặc giảm cân.
  • Bụng, mặt hoặc chân sưng phồng.
  • Tóc mỏng, dễ gãy.
  • Da nhợt nhạt, khô.
  • Thường xuyên mắc bệnh hoặc nhiễm trùng.
• Thay đổi hành vi:
  • Cáu kỉnh.
  • Mệt mỏi.
  • Giảm hoạt động.
  • Khả năng tập trung kém.
• Chậm phát triển:
  • Chậm biết nói hoặc biết đi.
  • Khó khăn trong việc học tập.
  • Kết quả học tập kém.

Cách nhận biết suy dinh dưỡng ở trẻ

Cách đơn giản nhất để xác định trẻ phát triển bình thường hay bị suy dinh dưỡng là thường xuyên cân trẻ hàng tháng và theo dõi sự phát triển của trẻ. Phụ huynh có thể tham khảo biểu đồ chiều cao và cân nặng theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Dấu hiệu suy dinh dưỡng thể thấp còi

Theo WHO, trẻ sơ sinh khỏe mạnh thường có chiều cao khoảng 50cm. Trong ba tháng đầu, trẻ thường tăng thêm khoảng 3cm/tháng và ở các tháng tiếp theo, trẻ sẽ tăng thêm 2cm/tháng. Trẻ được coi là suy dinh dưỡng nếu chiều cao dưới 90% mức tiêu chuẩn.

Dấu hiệu suy dinh dưỡng thể nhẹ cân

Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân được phân thành ba cấp độ:

• Cấp độ 1: Cân nặng của trẻ đạt 90% so với mức tiêu chuẩn.
• Cấp độ 2: Cân nặng của trẻ đạt 75% so với mức tiêu chuẩn.
• Cấp độ 3: Cân nặng của trẻ đạt 60% so với mức tiêu chuẩn.

Dấu hiệu suy dinh dưỡng thể gầy còm

Dấu hiệu phổ biến nhất là khi trẻ chỉ đạt 60% mức cân nặng tiêu chuẩn so với chiều cao, kèm theo các triệu chứng như kém ăn, da xanh xao, khó thở và rối loạn tiêu hóa kéo dài.

Các bệnh liên quan đến suy dinh dưỡng ở trẻ em

Suy dinh dưỡng có thể dẫn đến hoặc làm trầm trọng thêm một số bệnh nghiêm trọng:

1. Kwashiorkor: Thiếu hụt protein nghiêm trọng gây sưng phù, cáu kỉnh và các vấn đề về da.
2. Marasmus: Thiếu hụt calo nghiêm trọng dẫn đến sụt cân và teo cơ.
3. Còi xương: Thiếu vitamin D gây ra xương mềm và yếu.
4. Scorbut: Thiếu vitamin C gây ra suy nhược, đau khớp và chảy máu nướu.
5. Beriberi: Thiếu vitamin B1 (thiamine) ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tim.
6. Pellagra: Thiếu vitamin B3 (niacin) gây các vấn đề về da, tiêu chảy và rối loạn tâm thần.

Chẩn đoán và đánh giá

Các bác sĩ sử dụng nhiều phương pháp để chẩn đoán suy dinh dưỡng:

1. Theo dõi tăng trưởng: Đo lường cân nặng, chiều cao và chu vi vòng đầu của trẻ so với biểu đồ tăng trưởng tiêu chuẩn.
2. Khám thực thể: Kiểm tra các dấu hiệu suy dinh dưỡng và các vấn đề sức khỏe liên quan.
3. Xét nghiệm: Xét nghiệm máu để kiểm tra sự thiếu hụt dinh dưỡng và các chỉ số sức khỏe khác.

Phòng ngừa suy dinh dưỡng

Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Dưới đây là một số chiến lược quan trọng để đảm bảo trẻ được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng:

1. Thực hành cho trẻ bú và ăn dặm đúng cách:
   • Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời.
   • Giới thiệu thực phẩm bổ sung phù hợp khi trẻ 6 tháng tuổi, đồng thời tiếp tục cho bú mẹ.
   • Đảm bảo chế độ ăn đa dạng với khẩu phần phù hợp với độ tuổi.

1. Chế độ ăn cân bằng cho trẻ lớn hơn:
   • Bao gồm nhiều loại trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, protein và chất béo lành mạnh.
     1. Chất bột đường: có nhiều trong trái cây, rau củ, các loại ngũ cốc, cơm.
     2. Protein: có trong thịt, cá, trứng, sữa,…
     3. Chất béo: mẹ có thể bổ sung cho con bằng thịt gia cầm, bơ đậu phộng, dầu thực vật và các loại hạt.
     4. Vitamin và khoáng chất: nhóm chất này chủ yếu có nhiều trong rau, củ, quả.
     5. Ngoài ra, trẻ từ 2 - 7 tuổi, mẹ nên cho trẻ uống 2 cốc sữa mỗi ngày để bổ sung thêm vitamin, lợi khuẩn để hỗ trợ tiêu hóa, tăng trưởng chiều cao.
2. Thực phẩm bổ sung chất dinh dưỡng:
   • Tăng dầu mỡ như dầu cá hồi, dầu thực vật vì chất béo cung cấp rất nhiều năng lượng cho trẻ. Ngoài ra, dầu mỡ còn giúp trẻ hấp thụ những vitamin tan trong dầu như vitamin A, vitamin K, vitamin E,…
   • Bổ sung dinh dưỡng ở mức cao. Ngoài bữa ăn chính, để trẻ không chán ăn, mẹ có thể cho trẻ ăn thêm bữa phụ bằng trái cây, sữa chua, sữa,… Nhưng mẹ không nên ép khi bé đã chán.
   • Đảm bảo đủ 4 nhóm chất cần thiết trong bữa ăn hàng ngày. Mẹ không nên chỉ hầm lấy nước mà hãy cho bé ăn cả phần xác thức ăn.

1. Chương trình bổ sung vi chất:
   • Tuân theo hướng dẫn của bác sĩ về việc bổ sung các vitamin và khoáng chất cần thiết.

1. Cải thiện vệ sinh và dinh dưỡng:
   • Thực hành rửa tay thường xuyên.
   • Đảm bảo nước sạch để uống và nấu ăn.
   • Bảo quản và xử lý thực phẩm đúng cách để tránh nhiễm khuẩn.

Điều trị và chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng

Nếu trẻ bị chẩn đoán suy dinh dưỡng, hãy xem xét các phương pháp điều trị sau:

1. Cải thiện dinh dưỡng:
   • Tăng dần lượng calo và dưỡng chất.
   • Sử dụng thực phẩm điều trị chuyên biệt cho các trường hợp nặng.
   • Chia nhỏ bữa ăn và tăng tần suất ăn trong ngày.
   • Đảm bảo bữa ăn đa dạng và hấp dẫn khẩu vị của trẻ.
   • Bổ sung thực phẩm giàu protein như thịt, cá, trứng và sữa trong chế độ ăn hàng ngày.

1. Điều trị y tế:
   • Điều trị các bệnh lý tiềm ẩn.
   • Cung cấp các loại vitamin và khoáng chất bổ sung cần thiết.

1. Giải quyết nguyên nhân gốc rễ:
   • Cải thiện khả năng tiếp cận thực phẩm dinh dưỡng.
   • Giáo dục người chăm sóc về thực hành nuôi dưỡng đúng cách.

1. Chăm sóc tâm lý:
   • Động viên thường xuyên và tạo không gian ăn uống thoải mái.
   • Tránh quát mắng hoặc ép buộc trẻ ăn, vì điều này có thể gây căng thẳng và làm trầm trọng thêm tình trạng suy dinh dưỡng.

1. Tham khảo chuyên gia dinh dưỡng:
   • Tìm kiếm sự tư vấn chuyên nghiệp để phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.
   • Phát triển kế hoạch dinh dưỡng phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng cụ thể của trẻ.

Hậu quả lâu dài của suy dinh dưỡng ở trẻ em

Suy dinh dưỡng ở giai đoạn đầu đời có thể gây ra những hậu quả lâu dài:

1. Ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất:
   • Chậm phát triển.
   • Hệ miễn dịch yếu kém.
   • Nguy cơ mắc bệnh mạn tính cao hơn khi trưởng thành.

1. Tác động đến nhận thức và giáo dục:
   • Chậm phát triển nhận thức.
   • Kết quả học tập kém.
   • Khả năng kiếm tiền bị giảm sút khi trưởng thành.

1. Hệ quả kinh tế:
   • Chi phí chăm sóc sức khỏe tăng.
   • Năng suất lao động bị giảm khi trưởng thành.
   • Vòng luẩn quẩn của đói nghèo tiếp tục diễn ra.

Phụ huynh nên làm gì để phòng ngừa và chăm sóc trẻ bị suy dinh dưỡng tốt nhất

Là một phụ huynh, bạn đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe dinh dưỡng và phát triển toàn diện của trẻ nhỏ:

• Giáo dục và nhận thức:
  • Hiểu rõ về dinh dưỡng và thực hành nuôi dưỡng đúng cách.
  • Tham gia các chương trình sức khỏe cộng đồng và hội thảo.
• Thực hành nuôi dưỡng lành mạnh:
  • Cung cấp chế độ ăn cân bằng, đa dạng.
  • Tạo môi trường ăn uống tích cực.
  • Làm gương cho con bằng cách duy trì thói quen ăn uống lành mạnh.
  • Giữ cho trẻ tâm lý thoải mái khi ăn như trò chuyện, nô đùa, khích lệ để trẻ hào hứng khi ăn.
  • Nên bổ sung sữa và các sản phẩm từ sữa vào thực đơn hàng ngày để khắc phục tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ.
  • Ngoài ra, mẹ nên khuyến khích trẻ tập thể dục, bơi lội để tăng cường quá trình trao đổi chất.
• Tìm kiếm chăm sóc y tế kịp thời:
  • Đưa trẻ đi khám định kỳ.
  • Giải quyết các vấn đề sức khỏe ngay khi phát sinh.
• Duy trì vệ sinh thực phẩm và cá nhân:
  • Đảm bảo thực phẩm được nấu chín kỹ và nước được đun sôi.
  • Dạy trẻ thói quen vệ sinh, bao gồm chăm sóc răng miệng.

Các bậc làm cha mẹ cần lưu ý.

Suy dinh dưỡng ở trẻ em là một vấn đề phức tạp với nhiều hệ lụy nghiêm trọng. Tuy nhiên, với sự hiểu biết và hành động đúng đắn, phần lớn có thể phòng tránh được. Mẹ hoàn toàn có thể khắc phục tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ nhỏ bằng chế độ ăn uống và luyện tập hàng ngày. Đầy đủ dinh dưỡng sẽ giúp trẻ có sự phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, mẹ chỉ nên cung cấp đủ dưỡng chất theo tình trạng của trẻ để tránh béo phì hoặc dư thừa chất.

Phòng khám Y khoa Gia đình

Để biết thêm thông tin chi tiết, đặt lịch khám..., vui lòng liên hệ FMP theo các kênh dưới:

☎️ 024 3843 0748- 117/119 (24/7)

✉️hanoi@vietnammedicalpractice.com

🏥298 i Kim Mã, Ba Đình, Hanoi